کم خونی؛ از علت تا علائم

کم خونی اختلالی شایع است که با علائمی آشکار بروز می یابد. این بیماری باعث کاهش سطح گلبول قرمز و همچنین هموگلوبین در خون می شود. از آنجایی که خون وظیفه اکسیژن رسانی به بافت های مختلف بدن را دارند، فقر آهن موجب کاهش اکسیژن رسانی به بدن می شود. کمبود هموگلوبین و قدرت پایین خون در حمل اکسیژن علائمی همچون خستگی و بی حالی به همراه می آورد. خوشبختانه این اختلال درمان پذیر است و معمولاً از طریق مکمل آهن درمان می شود.

علل ابتلا به کم خونی

کم خونی زمانی رخ می دهد که بدن برای تولید هموگلوبین، آهن کافی در اختیار نداشته باشد. هموگلوبین که بخش مهمی از خون را تشکیل داده و باعث ایجاد رنگ قرمز به خون می شود، انرژی لازم را برای حمل اکسیژن به گلبول های قرمز می دهد. از این رو این پروتئین را می توان موثرترین فاکتور خون دانست.

فقر آهن درست زمانی رخ می دهد که بیمار از مصرف آهن کافی محروم مانده و یا بدن او توانایی جذب آهن را از دست داده باشد. علل کم خونی را می توان شامل موارد زیر دانست.

• کمبود آهن در رژیم غذایی: دریافت آهن به طور معمول از طریق رژیم غذایی انجام می شود. اگر از خوراکی های غنی از آهن استفاده نکنید، یقیناً دچار کمبود آهن می شود. گوشت، تخم مرغ و سبزیجات با برگ های سبز سرشار از آهن هستند و از ابتلا به کم خونی پیشگیری می کنند.
• عدم توانایی جذب آهن: از آنجایی که آهن از طریق روده کوچک جذب و وارد خون می شوند، هرگونه اختلال مربوط به این بخش از بدن می تواند در توانایی بدن در جذب آهن تأثیر سوء بگذارد. برای مثال افراد مبتلا به بیماری سلیاک، توانایی جذب آهن را ندارند.
• فقدان خون: زمانی که حجم زیادی از خون از بدن خارج شود، پیداست که آهن موجود در آن نیز دفع می شود. بر همین اساس بانوانی که قاعدگی های سنگین دارند، افراد مبتلا به زخم معده، پولیپ روده بزرگ، سرطان روده و همچنین فتق هیاتال به شدت در معرض ابتلا به آنمی فقر آهن هستند.
• بارداری: بانوان باردار اگر در طول حاملگی از مکمل های آهن به خوبی بهره مند نشوند، در معرض کم خونی قرار می گیرند. چرا که ذخیره های خونی آنان در اختیار جنین قرار گرفته و می بایست هموگلوبین خون از طریق مواد غذایی سالم و یا مکمل های آهن دوچندان شود.

علائم ابتلا به کم خونی

نشانه های ناشی از ابتلا به آنمی فقر آهن بسیار بارز و آشکار است. اما این بیماری در مراحل اولیه آنقدر خفیف و سطحی رخ می دهد که هیچ علامتی از خود به جای نمی گذارد. از این رو فرد شانس درمان را در اولین مراحل ابتلا به فقر آهن از دست می دهد. در ادامه و با تشدید کم خونی علائمی تقریباً مشترک در مبتلایان ایجاد می شود.

• احساس خستگی شدید و غیر معمول

احساس خستگی و ضعف، بسته به شدت کمبود آهن متغیر خواهد بود. اما به طور معمول در نیمی از مبتلایان بروز می یابد. در افراد مبتلا به فقر آهن، نوعی خستگی بی دلیل و غیر طبیعی رخ داده و فرد برای انجام کارهای روزانه خود به زحمت می افتد. علت بروز این حالت، عدم توانایی بدن در انتقال اکسیژن است. بافت ها و ماهیچه های بدن بدون اکسیژن، انرژی لازم را نخواهند داشت. از این رو بروز این حالت در مبتلایان کم خونی کاملاً طبیعی است.

• مشکلات تنفسی و درد در قفسه سینه

کاهش سطح هموگلوبین در خون، بدن را وادار می کند تا از طریق تنفس بیشتر، اکسیژن مورد نیاز خود را تأمین کنید. تنفس سریع مشکلاتی همچون تنگی نفس را به همراه می آورد. اگر در انجام کارهایی که پیش از این به راحتی از پس آن بر می آمدید، مشکل دارید، می بایست نسبت به کمبود آهن تردید کنید.

• رنگ پریدگی

رنگ پریدگی در افراد مبتلا به کم خونی می تواند به شکل گسترده تمام بدن را در بر بگیرد و یا در برخی نواحی همچون پوست صورت، ناخن ها، لثه ها و پلک پایین رخ دهد. از آنجایی که هموگلوبین خون، باعث ایجاد رنگ قرمز در بافت های مختلف می شود، فقدان و یا کمبود آن نیز منجر به بروز حالاتی نظیر رنگ پریدگی می شود.

• پوست و موی آسیب دیده

فقر آهن در موارد حاد علائمی همچون ریزش مو به همراه خواهد داشت. اما در عموم افراد مبتلا به کمبود آهن، شکنندگی، خشکی و آسیب دیدگی در بخش پوست و مو رخ می دهد. علت بروز این نشانه ها نیز اکسیژن رسانی ضعیف به این نواحی است.

• تورم و زخم در دهان و زبان

یکی دیگر از نشانه هایی از کم خونی پرده بر می دارد، تورم در ناحیه دهان است. با بررسی این نواحی پزشک به سرعت فقدان اهن را تشخیص می دهد. زبان کاملاً صاف، دهان زخم، کمرنگ شدن و رنگ پریدگی زبان، خشکی دهان و همچنین شکاف های قرمز در پیرامون آن، همگی در اثر کمبود هموگلوبین خون رخ می دهد.

دست و پای سرد، سردرد، سرگیجه، اشتهای ضعیف، ناخن های شکننده و همچنین ویار غیر طبیعی به خاک، نشاسته و یخ از نشانه های دیگر ابتلا به آنمی فقر آهن است.

چه کسانی در معرض ابتلا به کم خونی هستند؟

به طور مشخص برخی گروه ها با احتمال بیشتری به فقر آهن دچار می شوند. زنان رتبه اول ابتلا به فقر آهن را دارند. چرا که به طور معمول حجم زیادی از خون خود را در اثر قاعدگی از دست می دهند. سایر گروه های پرخطر را می توان در موارد زیر تقسیم بندی نمود.

• کودکان و نوزادان: نوزادانی که با وزن کم و یا به شکل زودرس به دنیا می آیند، بیشتر در معرض کم خونی هستند. چرا که از دریافت شیر طبیعی مادر محروم هستند. همچنین کودکانی که در سنین رشد از آهن کافی بهره نمی برند و غذای سالم و متنوع نمی خورند نیز در خطر ابتلا به آنمی فقر آهن هستند.
• گیاهخواران: افرادی که مصرف گوشت را به طور خودخواسته از رژیم غذایی خود حذف کرده اند، در صورت عدم مصرف مکمل های آهن، با احتمال بیشتری به استقبال کم خونی می روند.
• اهداکنندگان مکرر خون: افرادی که به طور افراطی و خارج از حالت طبیعی اقدام به اهدای خون می کنند، بخش قابل توجهی از ذخیره های خونی خود را از بین می برند. از این رو لازم است دفعات خون دهی را کاهش داده و یا به کمک غذای های غنی از آهن هموگلوبین از دست رفته را جبران کنند.

سخن پایانی

کم خونی یکی از شایع ترین بیماری هایی ست که اغلب گریبان گیر بانوان، نوزادان و گیاهخوران می شود. بسیار حائز اهمیت است که با آگاهی بیشتر علائم این اختلال را بشناسید و وجود آن ها را در بدن خود بررسی کنید. خوشبختانه این اختلال قابل درمان است و پس از شناسایی توسط پزشک به سرعت برطرف می شود.