همه چیز درباره فشار خون
در اثر گستردگی و شیوع بیماری فشار خون، امروزه همه ما به نوعی با این بیماری در ارتباط هستیم. اینطور که پیداست در جامعه امروز ما بیش از نیمی از بزرگسالان دغدغه فشار خون بالا دارند و از آن در حد متفاوتی رنج می برند. فشار خون زمانی که از حد نرمال و ایده آل خود خارج شود و به سطح خطرناکی برسد، پرفشاری خون و یا همان بیماری فشار خون بالا رخ می دهد. اندازه گیری منظم و برنامه ریزی شده فشار خون، به طرز قابل توجهی عوارض و پیامدهای منفی ناشی از این بیماری را کاهش می دهد.
فشار خون چیست؟
در بدن انسان سرخرگ ها وظیفه انتقال و عبور خون از قلب به سایر نقاط بدن را دارند. فشار ناشی از این حرکت و به عبارتی فشاری که در هر انقباض قلب به دیوار سرخرگ وارد می شود، فشار خون نامیده می شود. زمانی که سرخرگ ها عملکرد طبیعی خود را از دست بدهند، به گونه ای که استحکام و حالت ارتجاعی آنان از دست برود و در کنار این عروق کوچک نیز باریک شوند، فشار خون فرد بالا می رود.
در زمان اندازه گیری فشار خون، آنچه که مورد محاسبه و تخمین قرار می گیرد، میزان خون عبوری از عروق خونی و میزان استحکام و مقاومت آنان در برابر جریان خون و انقباضات قلبی است. هر چه شریان های خون انسان باریک تر شده و ضعیف تر بشوند، ریسک ابتلا به بیماری فشار خون بالا بیشتر می شود.
فشار خون بالا را با چه علائمی بشناسیم؟
پرفشاری خون همیشه دارای علامت نیست. این بدترین و خطرناک ترین بخش این بیماری است. بیماری فشار خون یک شبه اتفاق نمی افتد و اساساً در طی چند سال شکل می گیرد. برخی افراد در طول مدتی که به این بیماری دچار هستند، از آن بی خبرند. عموم مردم در سال های اولیه هیچ علامت مشخصی در خود احساس نمی کنند. اما به مرور علائم و عوارض این بیماری نمایان می شوند.
- سردرد، حالت تهوع و استفراغ
- درد در ناحیه قفسه سینه و تنگی نفس
- ضربان قلب نا منظم
- گرگرفتگی و در نهایت خونریزی بینی
- مشاهده خون در ادرار
- سرگیجه و ضعف در بینایی به همراه حالت های نظیر دوبینی و یا تاری دید
اگرچه بروز این علائم در تمام افراد حتمی نیست، اما به طور قطع بروز مداوم و پی در پی آنان، نشانی از وجود بیماری فشار خون بالا خواهد بود. منتظر نباشید تا تمام این علائم در شما پدیدار شوند، سپس پیگیر درمان این بیماری خطرناک شوید. بهتر است به طور منظم و مداوم فشار خون خود را از طریق دستگاه های فشارسنج خانگی و یا مراجعه به کلینیک های درمانی، اندازه گیری کنید. چرا که تشخیص زود هنگام بیماری به کنترل و درمان موثر آن کمک شایانی می کند.
چه عواملی موجب تشدید فشار خون می شود؟
به طور قطع نمی توان عامل موثری را در شکل گیری پرفشاری خون موثر دانست. فشار خون بالا به دو شکل مختلف شناخته می شود. نوع اول آن پرفشاری اولیه نامیده می شود. در این حالت فرد بدون درگیری با علل و عوامل خاص دچار پرفشاری می شود. اغلب افرادی که با بیماری فشار خون دست و پجه نرم می کنند، جزو این دسته هستند. این در حالیست که پرفشاری ثانویه در بستر برخی بیماری های خاص رخ می دهد و سرعت بیشتری نسبت به پرفشاری اولیه دارد. از این رو گاهی خطرناکتر عمل می کند.
در شکل گیری فشار خون اولیه چند عامل موثرترند.
- ژنتیک: اغلب افراد فشار خون بالا را به صورت ژنتیکی به ارث می برند. برای همین است که گفته می شود ریسک ابتلا به این بیماری در افرادی که سابقه فشار خون در بین اقوام درجه یک دارند، بسیار بیشتر است.
- عوامل محیطی: زمانی که در محیط پیرامونتان هوای کثیف و آلوده استنشاق می کنید، از غذای خوب و مقوی بهره نمی برید و یا فعالیت های مطلوبی جسمانی ندارید، به طور حتم با احتمال بیشتری به استقبال این بیماری می روید.
- سن: با افزایش سن و ورود به برهه سالمندی، احتمال بروز پرفشاری خون بالاتر می رود. این عامل بیشتر در اثر تغییرات فیزیکی بدنی رخ می دهد. برای مثال زمانی که کلیه فرد در اثر کهولت سن، عملکرد مطلوب خود را از دست می دهد، فشار خون نیز در پی آن بالا می رود.
برخلاف فشار خون اولیه که بر اساس دلایل نامعلوم و مجهول رخ می دهد، پرفشاری ثانویه دلایل خاصی دارد.
- نقص های مادرزادی در قلب
- مشکلات مربوط تیروئید
- عوارض جانبی برخی دارو ها
- اعتیاد به مواد مخدر و یا الکلیسم
- اختلالات مربوط غده آدرنال
- تومورهای غدد درون ریز
- بیماری های مربوط به کلیه
چگونه فشار خون بالا را شناسایی کنیم؟
هرچند که بیماری فشار خون خاموش و کمی پیچیده است، اما تشخیص آن اصلاً کار سختی نیست. کافیست یک برنامه منظم جهت نظارت بر نوسان فشار خون خود داشته باشید. برای این کار می توانید با مراجعه به کلینیک های درمانی و سنجش فشار خون خود، به تصویر درستی از وضعیت سلامتی خود برسید. در کنار این می توانید یک دستگاه فشار خون خانگی تهیه کنید و در مواقع ضروری و زمانی که علائم مربوط به فشار خون بالا را در خود احساس کردید، از آن استفاده کنید.
زمانی که متوجه اختلال در نظم فشار خون شدید، بهتر است سنجش را برای چند روز ادامه دهید. اگر در این برهه از یک پزشک کمک بگیرید، به طور قطع روند تشخیص فشار خون شما بهتر و اصولی تر جلو می رود. اگر مشکل شما پایدار باشد و طی یک برهه زمانی دائما تکرار شود، پزشک با انجام برخی آزمایش ها به تشخیص قطعی می رسد.
آزمایش ادرار، آزمایش خون و غربالگری کلسترول، سونوگرافی قلب، یا کلیه و در نهایت تست فعالیت الکتریکی قلب با الکتروکاردیوگرام، از جمله آزمایشاتی است که به تشخیص دقیق و قطعی پرفشاری خون می انجامد.
فشار خون را چگونه اندازه گیری کنیم؟
اگر تصمیم دارید سنجش فشار خون را به طور شخصی و در خانه دنبال کنید، لازم است که یک دستگاه فشار سنج دیجیتال تهیه کنید. حتما توجه کرده اید میزان فشار خون بر اساس دو عدد مندرج بر روی دستگاه های دیجیتال مشخص می شود. اولین عدد که بالاتر قرار گرفته، بیشینه فشار خون را نمایش می دهد و در واقع همان فشاری است که قلب در هنگام انقباض خود به سایر نقاط بدن می رساند. این عدد که فشار سیستولیک نامیده می شود زمانی که 120 میلی متر جیوه و یا کمتر از آن باشد طبیعی و نرمال قلمداد می شود. اما زمانی که به بیش از 120 میلی متر بر جیوه برسد، می تواند حاکی از پرفشاری خون باشد.
دومین عدد فشار دیاستولیک نام دارد و کمترین میزان فشار خون را نمایش می دهد. زمانی که بین دو انقباض، قلب در حال استراحت است، فشار بین ضربان های قلب با این عدد سنجیده می شود. در شرایط نرمال و ایده آل فشار دیاستولیک می بایست کمتر از 80 میلی متر جیوه باشد. زمانی که این عدد به بیش از 90 میلی متر جیوه برسد، خطرناک است و پرفشاری خون قلمداد می شود.
نتیجه حاصل از فشار خون را می توان به پنج شکل مختلف تفسیر کرد.
- زمانی که شما سالم هستید. در این حالت فشار خون 80/120 میلی متر جیوه خواهد بود.
- زمانی که فشار خون شما به طور ناگهانی بالا رفته، اما جای نگرانی نیست. در این حالت فشار سیستولیک بیشتر از 12 و کمتر از 13 میلی متر جیوه است و فشار دیاستولیک نیز بیش از 70 و کمتر از 80 میلی متر جیوه است.
- دچار پرفشاری مرحله یک شده اید. به گونه ای که فشار سیستولیک بین 130 تا 139 میلی متر جیوه و فشار دیاستولیک بین 80 تا 89 میلی جیوه است. در این حالت درمان ساده تر است و با تغییر سبک زندگی و عدم مصرف خوراکی هایی همچون نمک و ... می توان به درمان امیدوار بود.
- دچار پرفشاری مرحله دو شده اید. فشار سیستولیک به بیش از 140 میلی متر جیوه و فشار دیاستولیک نیز به بیش از 90 میلی متر جیوه رسیده است. بهتر است در این زمان مشکل خود را با یک پزشک متخصص در میان بگذارید تا درمان شما به بهترین شکل پیش برود.
- در مرحله پرفشاری بحرانی قرار گرفته اید. در این شرایط میزان سیستولیک از 180 میلی متر جیوه فراتر رفته و مقدار دیاستولیک نیز به بیش از 120 میلی جیوه رسیده است. این مرحله که خطرناک ترین محدوده فشار خون است، نیاز شدید به مراقبت های پزشکی دارد.
همواره به خاطر داشته باشید در زمان استفاده از فشار سنج های خانگی، شرایط و ضوابط مربوط به سنجش را رعایت کنید. برای مثال پیش از انجام سنجش برای ده دقیقه آرام و ساکت بنشینید و در طول اندازه گیری نیز از حرکت و صحبت پرهیز کنید. نحوه اتصال دستگاه به بدن نیز اهمیت ویژه ای دارد. همواره لازم است کاف دستگاه با دقت و صحیح بسته شود تا نتیجه مربوط به سنجش دچار خطا و اشتباه نشود.
عوارض فشار خون بالا چیست؟
فشار خون بالا، پیامدهای منفی بسیاری برای بدن به همراه می آورد. علیرغم اینکه این بیماری خاموش و اغلب بدون علامت است، اما در طولانی مدت عوارض جبران ناپذیری به جای می گذارد.
در وهله اول، بیماری پرفشاری خون موجب آسیب شریان ها می شود. زمانی که رگ های شما سالم باشند، قابلیت ارتجاعی دارند و از مقاومت و استحکام لازم نیز برخوردارند. در این حالت خون به طور آزاد و بدون مانع به سایر اندام ها منتقل می شود. اما پرفشاری خون منجر می شود تا این شریان های سالم، خاصیت انعطاف پذیری خود را از دست داده و منقبض و سخت شوند. پیداست که در این حالت خون رسانی با تأخیر صورت گرفته که در ادامه نیز همین عامل موجب بروز سکته های قلبی می شود.
اما آنچه که به طور جدی به بیمار آسیب می زند، مشکلات مربوط به قلب است. فشار خون بالا باعث می شود تا قلب با شدت بیشتری کار کند. در این حالت قلب بزرگتر شده و در معرض برخی اختلالات دیگر قرار می گیرد.
- نارسایی قلبی
- آریتمی
- ایست قلبی ناگهانی
- حمله قلبی
در کنار شریان های خونی و قلب، مغز انسان نیز در طول بیماری فشار خون دستخوش برخی تغییرات می گردد. مغز برای اینکه بتواند عملکرد مطلوب خود را حفظ کند، به خون کافی و اکسیژن نیاز دارد. از آنجایی که پرفشاری خون موجب کاهش تغذیه مناسب مغز می شود، زمینه را برای بروز حملات ایسکمیک گذرا، سکته مغزی و اختلال در حافظه، صحبت و یادگیری را فراهم می کند.
چگونه فشار خون را درمان کنیم؟
همانطور که گفته شد، تشخیص زودهنگام بیماری، به درمان موثر می انجامد. اگرچه هیچ علاجی برای از بین بردن فشار خون بالا وجود ندارد، اما بهر گیری از برخی درمان ها، از بروز بیماری های خطرناک دیگر جلوگیری می کند. برای اتخاذ روش درمانی موثر، پزشک چند عامل مختلف را کنترل می کند. پیش از هر چیز نوع پرفشاری و علت بروز آن مشخص شده و در طول روند درمان مورد توجه قرار می گیرد.
اگر پرفشاری در بیمار پایدار شود، در این حالت پزشک با تجویز برخ داروها و یا تغییر سبک زندگی فرد، تلاش می کند تا فشار خون در حد نرمال و ایده آل خود باقی بماند.
داروهایی نظیر مسدود کننده های بتا، دیورتیک ها، مهار کننده های ACE، مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین، مسدود کننده های کانال کلسیم و آگونیست های آلفا-2، در درمان فشار خون بالا بسیار موثرند. در کنار این برخی متدهای درمانی خانگی نیز وجود دارند که می توانند مکمل این نوع داروها باشند.
برای مثال انتخاب رژیم غذایی سالم و استفاده از انواع میوه ها، سبزیجات، غلات و پروتئین های کم چرب مانند ماهی، در کنترل و بهبود فشار خون بالا موثر اند. همچنین همواره توصیه می شود بیمار با انجام فعالیت های فیزیکی به وزن سالم و نرمال برسد. انجام 150 دقیقه فعالیت سبک بدنی در طول هفته علاوه بر کاهش فشار خون، به کاهش استرس و تقویت سیستم قلبی و عروقی نیز کمک می کند.
نتیجه گیری
فشار خون بالا یک بیماری شایع و همه گیر است که متأسفانه در کشور ما رشد چندانی داشته است. تنها راه مقابله با این بیماری خطرناک و کشنده، کنترل مداوم آن و دنبال کردن نوسانات فشار خون است. بهتر است با ورود به دوره میانسال همواره تحت نظر یک پزشک متخصص باشید و نسبت به درمان بیماری پرفشاری خون آگاهانه برخورد کنید.