دیابت بی مزه چیست؟
واژه دیابت به اختیار بیماری قند خون را تداعی می کند. اما همیشه دیابت با مرض قند برابری نمی کند. دیابت شیرین با نام علمی دیابت ملیتوس و دیابت بی مزه (اینسیپیدوس) دو نوع مختلف بیماری دیابت هستند.
دیابت شیرین که در درجه های یک و دو بررسی می شود، بیماری شایع تریست و عملکرد هورمون انسولین را تحت تأثیر قرار می دهد. این در حالیست که در دیابت بی مزه، عملکرد کلیه ها مورد هدف بیماری قرار می گیرد.
اساساً واژه دیابت به معنای تکرر ادرار است. همانطور که می دانید یکی از علائم تشخیص دهنده بیماری قندخون نیز افزایش دفعات ادرار می باشد. در دیابت بی مزه نیز این عارضه به عنوان یک نشانه تشخیص داده می شود. این بیماری منجر به اختلال در عملکرد کلیه و مغز شده و از این رو موجب به هم خوردن تعادل مایعات در بدن و در پی آن افزایش حجم ادرار می شود.
دیابت بی مزه و علل ابتلا به آن
در افراد سالم، بخشی از آب مصرفی توسط بدن جذب شده و بخش مازاد آن با غلظت کافی از طریق کلیه ها خارج می شود. در افراد مبتلا به دیابت بی مزه، این پروسه از شکل طبیعی خود خارج شده و طور دیگری پیش می رود.
در اینگونه افراد عملکرد غده هیپوتالاموس در تولید هورمون ادراری وازوپرسین مختل شده و یا به طور کل از بین می رود. این هورمون که وظیفه تغلیظ ادرار را به عهده دارد، توسط کلیه جذب شده و موجب تعادل میزان ادرار دفعی می شود.
پیداست که فقدان و یا کمبود هورمون ضد ادرار، منجر به اختلال در عملکرد عادی کلیه ها می شود. بر همین اساس ادرار بیمار به شکل کاملاً رقیق از بدن او خارج می شود. در ادامه و با تشدید بیماری، فرد با علائمی همچون تشنگی مزمن و تکرر ادرار روبرو می شود.
اگرچه دیابت بی مزه یک بیماری نادر است اما علل مختلفی منجر به ابتلا آن می شود. یکی از اصلی ترین و شایع ترین عوامل مربوط به مصرف داروهای حاوی لیتیوم است. مصرف برخی آنتی بیوتیک ها، آنتی ویروس ها و داروهای ضدقارچ نیز ریسک ابتلا به دیابت بی مزه را افزایش می دهد.
در کنار این عواملی همچون بیماری های کلیوی، انسداد دستگاه ادراری، کمبود پتاسیم خون و یا اشباع کلسیم در خون منجر به ابتلا به این بیماری می شوند. عامل موثر دیگر ژنتیک است که به طور معمول از مادر به جنین منتقل می شود. این دسته از نوزادان به طور مادرزادی به دیابت بی مزه دچارند و تا مدت ها با آن درگیر خواهند بود.
علائم ابتلا به دیابت بی مزه
نشانه ابتلا به این بیماری در افراد مختلف متفاوت است. علیرغم اینکه برخی بیماران علائم بسیار کمی از بیماری را تجربه می کنند، برخی دیگر به شکل حادتری تحت تأثیر عوارض آن قرار می گیرند. این موضوع در افرادی که به طور ژنتیکی و ارثی مبتلا به دیابت بی مزه هستند، رایج تر است.
در نوع غیر موروثی و اکتسابی، علائم تشدید شونده هستند. ممکن است فرد در مراحل اولیه بیماری علائمی خفیف را تجربه کند؛ اما به مرور این نشانه ها تقویت شده و زندگی عادی فرد را مختل می سازد.
بزرگسالان از دو علامت تشنگی مزمن و پرادراری رنج می برند. این در حالیست که کودکان با نشانه های بیشتری همچون حالت تهوع، تب بی دلیل، یبوست، اسهال، بی اشتهایی، بی حالی و کج خلقی روبرو می شوند. در مواردی دیابت بی مزه روند طبیعی رشد و وزن گیری کودک را تحت تأثیر قرار می دهد.
مبتلایان به دیابت بی مزه با قرار گیری در هوای گرم و یا مصرف کم آب، علائم شدیدتری را تجربه می کنند. در این حالت ممکن است کم آبی فرد را دچار حالاتی همچون ضعف در بدن، خشکی مخاط، خشکی پوست و یا کاهش وزن کند. عوارض جدی و مزمن این بیمار شامل موارد زیر است:
- تشنج و آسیب های مغزی
- تاخیر در رشد و معلولیت جسمی یا مغزی
- اختلال در روند طبیعی رشد جسمی و مغزی کودک
- شب ادراری
- انباشت غیر طبیعی ادرار در کلیه ها
- تورم مجاری ادرار در اثر انسداد آن ها
- بزرگ شدن غیر عادی مثانه
- بزرگی یا گشادی دستگاه ادراری
- کاهش ناگهانی فشار خون هنگام ایستاد، گیجی یا از دست دادن لحظه ای هوشیاری
انواع دیابت بی مزه
همانطور که گفته شد عوامل مختلفی منجر به بروز این بیماری می شود. همین مسئله موجب پیدایش انواع مختلف دیابت بی مزه شده است. تشخیص نوع بیماری در درمان آن تأثیرگذار است. از این رو لازم است پیش از هرچیز با انواع آن آشنا شوید.
در حالتی که دیابت بی مزه در اثر آسیب غده هیپوفیز و یا هیپوتالموس شکل بگیرد، فرد دچار دیابت بی مزه از نوع مرکزی می شود. در این حالت تولید، ذخیره و ترشح هورمون وازوپرسین که متعادل کننده غلظت ادرار می باشد، مختل می شود. نوع مرکزی دیابت بی مزه اغلب در اثر عوامل ژنتیکی رخ می دهد.
در این حالت درمان آسیب های وارده به غدد هیپوفیز و یا هیپوتالاموس در اولویت خواهد بود. بدین منظور پزشک استفاده از هورمون ساختگی دسموپرسین را تجویز خواهد کرد. این هورمون را می توان به اشکال مختلفی همچون اسپری بینی، قرص و یا تزریق مورد استفاده قرار داد.
میزان مصرف این هورمون ساختگی در افراد مختلف متغیر است. همچنین ممکن است نیاز بدن به این هورمون در فواصل مختلف تغییر کند. استفاده بی رویه از این هورمون تبعات جدی دارد و موجب کاهش سطح سدیم خون و بروز حالاتی همچون رخوت، سردرد و حالت تهوع می شود.
این نوع دیابت که با عنوان نفروژنیک نیز شناخته می شود، عملکرد کلیه را تحت تأثیر قرار می دهد. در اثر ابتلا به این بیماری، کلیه ها در برابر هورمون وازوپرسین مقاوم شده و فرآیند جذب و دفع مایعات را به خوبی پاسخ نمی دهند. این نوع از دیابت بی مزه در اثر مصرف برخی داروهای زمینه ساز به وجود می آید.
برای درمان این بیماری نسخه های مختلفی وجود دارد. اما به طور معمول پزشک متخصص، یک رژیم کم نمک پیشنهاد می کند تا از این طریق حجم ادرار را کاهش دهد. برای کاهش علائم بیماری و بهبود آن نیز مصرف داروهایی همچون داروی هیدروکلروتیازید یا دیورتیک تجویز می شود.
ابتلا به این نوع از دیابت بی مزه در مادران باردار رخ می دهد؛ اما چندان شایع نیست. در صورتی که جفت با تولید برخی آنزیم ها عملکرد هورمون وازوپرسین را تحت تأثیر قرار دهد، مادر به دیابت بی مزه نوع بارداری دچار می شود. در این حالت پزشک با تجویز هورمون ساختگی دسموپرسین تلاش می کند تا علائم بیماری را کاهش داده و وضعیت مناسب تری ایجاد کند.
این نوع بیماری با عناوین مختلفی همچون دیسپوژنیک و یا پلی دیپسیای سایکوژنیک شناخته می شود. ابتلا به این نوع بیماری منجر به رقیق شدن ادرار و دفع بیش از حد آن می شود. منشا این بیماری نیز مصرف بیش از حد مایعات در اثر تشنگی مضاعف است.
روش خاصی برای درمان این نوع از دیابت بی مزه وجود ندارد. می توان با تشخیص ریشه ای عامل بروز بیماری را درمان نمود. برای مثال با کاهش حس تشنگی و کم کردن میزان مصرف آب، حجم ادرار را کاهش داد.
روند تشخیص دیابت بی مزه
از آنجایی که علائم این بیماری در سایر اختلالات و بیماری ها نیز یافت می شود، می بایست نسبت به تشخیص صحیح و اصولی آن اقدام کنید. با انجام چند آزمایش مختلف می توان وجود دیابت بی مزه و نوع آن را تشخیص داد.
برای انجام این آزمایش لازم است به یک پزشک متخصص مراجعه کنید. در این آزمایش پزشک شما را از مصرف مایعات منع می کند. در طول این دوره روند تغییر وزن، میزان ادرار و غلظت آن مورد ارزیابی قرار می گیرد.
در خصوص کاهش وزن نگران نباشید. چرا که پزشک متخصص تدابیری اتخاذ می کند تا روند کاهش وزن بیش از 5 درصد از کل وزن شما را تحت تأثیر قرار ندهد. در مواردی ممکن است پزشک میزان ترشح و تولید هورمون وازوپرسین را مورد بررسی قرار دهد.
در این آزمایش نیز ادرار فرد از لحاظ شیمیایی و فیزیکی مورد سنجش قرار می گیرد. در صورتی که ادرار از غلظت کافی برخوردار نباشد، تشخیص پزشک مبتنی بر ابتلا به دیابت بی مزه خواهد بود.
در صورتی که علائم بیماری دال بر آسیب های مغزی و اختلال در عملکرد غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس باشد، پزشک آزمایش ام آر آی را تجویز خواهد کرد. این آزمایش دقیق ترین نتایج را در اختیار پزشک قرار می دهد. به همین منظور همواره برای اطمینان از نوع بیماری دیابت و منشأ آن، سنجش از طریق تصویر سازی مغناطیسی صورت می گیرد.